Top 10: Schilderijen uit de Italiaanse Renaissance (2024)

HANDEN VAN GOD EN ADAM II (2020)Schilderij door Le Closier.

Kunnen we het over de Renaissance hebben?

Het onderwerp overweldigt me, de grootsheid van de renaissanceschilders beangstigt me tot het punt dat ik me overweldigd voel. Het onderwerp is te verheven, bijna goddelijk, maar ook uitgebreid en opmerkelijk in elk detail. Niettemin zal ik proberen slechts tien kunstenaars te selecteren uit de historische periode die ons interesseert, zeer rijk aan andere verdienstelijke schilders, maar ook belangrijke beeldhouwers en architecten, die ik eventueel kan reserveren voor een andere gelegenheid om te bespreken. Dus als antwoord op de titelvraag en na al deze inleidingen denk ik dat het mogelijk is om over de Renaissance te praten, ondanks het sterke begin van een eigenaardige melancholie die mij tot deze vraag brengt: wat is er gebeurd met al deze eeuwenoude grootsheid van de mensheid? Afgezien van trieste discussies, bereid ik me voor om eerst het concept van de Renaissance te introduceren en vervolgens enkele meesterwerken uit die tijd die je waarschijnlijk al kent...

De Renaissance in het kort

Dit inleidende deel is uitsluitend bedoeld om de kunstenaars te introduceren die de hoofdrolspelers van de top 10 zullen zijn, aangezien de Renaissance en haar geschiedenis zeker een langere tekst verdienen om al haar eigenaardigheden zorgvuldig uit te leggen. Als we het over de Renaissance hebben, hoeven we alleen maar te denken aan een bloeiperiode, een tijd van wedergeboorte, die plaatsvond na de donkerste eeuwen. In feite markeerde het tijdsbestek in kwestie, dat begon in het 14e-eeuwse Florence en eindigde rond het midden van de 16e eeuw, het ontwaken van de kunsten, maar ook van wetenschap, wiskunde, technologische belangen, filosofie, politiek en nog veel meer. De kern van deze houding van het waarderen van menselijk intellect en vermogen was het humanisme, een filosofische gedachte gericht op het plaatsen van de mens en zijn werk in het centrum van het universum, een context die voorheen overschaduwd werd door de dominante aanwezigheid van de katholieke kerk, doordrongen van een gevoel van zonde en het overweldigende idee van de onomkeerbaarheid van het menselijk lot. Het humanisme ging gepaard met een terugkeer naar de Klassieke Oudheid, dat wil zeggen de neiging om Griekse en Romeinse idealen te zoeken en te herinterpreteren, altijd bereid om schoonheid, harmonie, symmetrie of perfecte proporties in hun kunst na te streven. Om deze doelen na te streven, bracht de tijdgeest nieuwe technische innovaties voort, zoals naturalisme, contraposto, clair-obscur en lineair perspectief, die aanleiding gaven tot fundamenteel realistische figuratieve productie. Deze trends ondergingen in de loop van de tijd variaties, aangezien renaissancekunst wordt onderverdeeld in verschillende tijdlijnen of fasen: de proto-renaissance, de vroege renaissance, de hoge renaissance en andere regio's buiten Italië, gezamenlijk de noordelijke renaissance genoemd. Nu begint de top 10, gepresenteerd in chronologische volgorde: met de artiesten op basis van hun geboortedata!

De verdrijving uit de Hof van Eden, voor en na de restauratie. Masaccio, Verdrijving uit de Hof van Eden, 1424.25. Affresco. Brancacci-kapel in de kerk van Santa Maria del Carmine in Florence.

1.Masaccio: verdrijving van de voorouders uit Eden (1424-25)

Hier is hoe Giorgio Vasari de kunst van Masaccio beschrijft: "Dingen die vóór hem [vóór Masaccio] zijn gedaan, kunnen geschilderd worden genoemd, en de zijne, levend, waar en natuurlijk." Na deze lof kunnen we een van de beroemdste werken van de in 1401 geboren schilder beschrijven, namelijk de verdrijving van de voorouders uit Eden, een fresco in de Brancacci-kapel van de kerk van Santa Maria del Carmine in Florence. In dit kunstwerk hebben Adam en Eva, die hebben genuttigd van de vrucht van kennis, onherstelbaar gezondigd door God ongehoorzaam te zijn. Masaccio beeldt echter het moment af waarop ze letterlijk uit het aardse paradijs worden verdreven, naakt, bang en ongelukkig verschijnend, uit de gemetselde drempel geleid door een cherub die een zwaard hanteert. De Toscaanse kunstenaar lijkt enigszins trouw te zijn gebleven aan het bijbelverhaal, hoewel er enkele details zijn die afwijken van de woorden van Genesis. In feite zouden de hoofdrolspelers in het bijbelverhaal gekleed zijn, zijn er meerdere engelen en wordt er geen melding gemaakt van het bestaan van een deur die het einde van het paradijs en het begin van de sterfelijke wereld zou aanduiden.

Andrea Mantegna, De klaagzang over de dode Christus, circa 1470-1474 of circa 1483. Tempera op doek, 68 cm x 81 cm. Pinacoteca di Brera, Milaan.

2.Andrea Mantegna: De klaagzang over de dode Christus (circa 1470-1474 of circa 1483)

We zijn al aangekomen bij Mantegna, een schilder, graveur en miniaturist uit de Republiek Venetië, geboren in 1431, de auteur van de iconische Dode Christus, een meesterwerk gehuisvest in de Pinacoteca di Brera in Milaan. Waarom is deze levenloze Jezus zo belangrijk? De kunstgeschiedenis zit tenslotte vol met vergelijkbare onderwerpen... Eigenlijk nee, vóór Mantegna had niemand dit tafereel met zo'n drama afgebeeld, waardoor leven werd gegeven aan een Zoon van God die buitengewoon menselijk is, en in de dood was hij eigenlijk neemt de kenmerken aan van een koud lichaam dat van het kruis is neergelegd. Het is niet langer slechts een weergave van een godheid die wacht op de wederopstanding, omdat het levenloze lichaam zwaar rust op een plaat rood marmer, herkenbaar als de traditionele Zalvingssteen die werd gebruikt om het lichaam voor te bereiden op de begrafenis. Wij kijkers kunnen zich ook concentreren op de kleine details van de tempera, zoals de nagelwonden, misschien ook waargenomen door de drie rouwende figuren aan de linkerkant van het paneel, herkenbaar, ondanks Mantegna's rimpels en harde vlekken, als de figuren van de Madonna, Sint-Jan en Maria Magdalena.

3.Perugino: Huwelijk van de Maagd (1501-1504)

De Italiaanse schilder geboren in 1448 staat op verschillende manieren bekend, zoals Pietro di Cristoforo Vannucci, Pietro Perugino en il Perugino, maar ook als de 'goddelijke schilder'. Deze laatste benaming geeft meteen het kaliber weer van de kunstenaar waar we het over hebben, die tegelijkertijd twee ateliers leidde, één in Florence en de andere in Perugia, en zijn opleiding kreeg bij Verrocchio, naast Botticelli en Leonardo da Vinci! De kunstenaar, beschouwd als een van de grootste exponenten van het humanisme, is de auteur van het beroemde Huwelijk van de Maagd, nu gehuisvest in het Musée des Beaux-Arts in Caen. De plunderingen van Napoleon in 1797 brachten het olieverfschilderij op hout inderdaad naar Frankrijk, waar het een vreugdevolle gebeurtenis uit de christelijke traditie vertelt, ter herdenking van het huwelijk van de Maagd Maria en Sint-Jozef. In het werk van de kunstenaar dient een tempel als achtergrond voor deze episode, met als doel renaissance-idealen te synthetiseren in plaats van getrouw te verwijzen naar een klassiek model. De compositie van het schilderij doet denken aan het eerdere fresco van Perugino, de Levering van de Sleutels, waarin een groot achthoekig gebouw in een centrale plattegrond aan het einde van een perspectivische schaakbordvloer is geplaatst, ontworpen om de voorgrondscène te versterken en tegelijkertijd vast te houden aan het geometrische rationaliteitsideaal. uit die tijd, op dezelfde manier gebruikt door Raphael in zijn Huwelijk van de Maagd.

Ghirlandaio, Aanbidding der herders, 1485. Tempera op paneel, 167×167 cm. Basiliek van Santa Trinita, Sassetti-kapel, Florence.

4.Ghirlandaio: Aanbidding der herders (1485)

Domenico Bigordi, beter bekend als Ghirlandaio (1448-1494), was een schilder die voornamelijk actief was in Florence, de plaats waar hij werd geboren en zich onderscheidde in de bloeiperiode die werd geregeerd door de beroemde Lorenzo de Grote. Zijn Aanbidding dateert zeker uit 1485. Hoe weet ik dat? Zie zelf een van de twee Corinthische kapitelen die zijn geplaatst ter ondersteuning van het dak van de hut waaronder de dieren staan, die, alsof ze mensen zijn, de Madonna en het kind voor hen lijken te aanschouwen. Dus, heb je het jaartal expliciet in Romeinse cijfers gezien? Welnu, er zijn nog meer dingen die ik je kan laten zien, want in de vierkante compositie, uitgevoerd in overeenstemming met de traditionele iconografie, vinden we verschillende verwijzingen naar de antieke wereld, zoals in naast de bovengenoemde zuilen, de triomfboog en de Romeinse sarcofaag die als kribbe werd gebruikt. Bovendien is de Latijnse inscriptie op laatstgenoemde, bedoeld om te verwijzen naar de gebeurtenis van de geboorte van Christus, net zo nauwkeurig als het gebaar dat Jozef maakt om de verdere processie te observeren, een nauwgezetheid die de grote aandacht van de meester voor de uitvoering bevestigt, waarschijnlijk ook als gevolg van zorgvuldige observatie. van de Vlaamse traditie.

Leonardo da Vinci, Mona Lisa, 1503-1505. Olieverf op populierenpaneel, 77 cm x 53 cm. Louvre, Parijs.

5.Leonardo da Vinci: Mona Lisa (1503-1505)

Vaak valt Dante in de Goddelijke Komedie flauw, hij valt flauw in moeilijke situaties, waarin zijn lichaam niet bestand is tegen wat zijn geest waarneemt. God, toen ik Leonardo's naam schreef, voelde ik me een beetje zo, aangezien de meester geboren in 1452 wordt beschouwd als een van de grootste genieën van de mensheid, perfect in staat om de geest van zijn tijd volledig te belichamen, gericht op het bereiken van de hoogste uitdrukkingen van de mens op het gebied van kunst en kennis. Zijn beroemdste schilderij, en zelfs het beroemdste schilderij ter wereld, is de Mona Lisa, een meesterwerk dat ook de belangstelling van Sigmund Freud trok. Freud geloofde niet dat de afgebeelde vrouw Lisa Gherardini was, maar voerde aan dat de meester zijn moeder had vereeuwigd, een figuur die voortijdig uit zijn leven was vertrokken. In feite bracht de schilder, een onwettig kind van een notaris en een bediende, zijn vroege jaren door bij zijn moeder Caterina, voordat hij bij zijn vader en zijn nieuwe, jonge vrouw ging wonen. Bovendien stierf de moeder van de kunstenaar toen hij nog maar vijf jaar oud was, een feit dat volgens de psychoanalyticus een blijvende impact had op Leonardo's persoonlijkheidsontwikkeling. Deze hypothese wordt mogelijk ondersteund door het landschap achter de hoofdpersoon van het meesterwerk, dat lijkt te verwijzen naar Leonardo's kinderomgeving, vlakbij de rivier de Arno.

Michelangelo, Schepping van Adam, rond 1511. Fresco, 280 cm x 570 cm. Plafond Sixtijnse Kapel.

6.Michelangelo: Schepping van Adam (rond 1511)

Hier is hij, Michelangelo! Een even briljante als rusteloze persoonlijkheid, bijgenaamd de Goddelijke Kunstenaar en erkend als een van de grootste meesters aller tijden, zelfs door zijn tijdgenoten, Michelangelo Buonarroti, schilder, beeldhouwer, architect en dichter, werd geboren in Caprese (Arezzo, Toscane) op 6 maart 1475. Het werk dat zijn onsterfelijke talent zal laten zien is de schepping van Adam, een fresco in de Sixtijnse Kapel, een van de beroemdste en meest iconische werken in de kunstgeschiedenis. Het krijgt vorm in de afbeelding van God, opgehangen in een halo gedragen door engelen, terwijl Zijn hand op het punt staat die van Adam te ontmoeten, die aan de linkerkant ligt en op een weide verschijnt. Wat is de betekenis van wat we zien? De achtergrond, die geen details weergeeft, dompelt ons onder in de context van de schepping van Adam, en dus van de mensheid, en verwijst specifiek naar het moment waarop God de Vader Zijn arm uitstrekt om de jongeman fysiek aan te raken en zo de levensvonk over te brengen naar hem. Op dit punt sluit ik af met een interessant weetje: een soortgelijk gebaar als het hierboven geïllustreerde is te vinden in Sandro Botticelli's Annunciatie in Cestello, waar de aartsengel Gabriël zijn hand uitstrekt naar de Maagd en dramatische en theatrale bewegingen creëert, opgebouwd rond de diagonaal gecreëerd door de armen van de twee hoofdrolspelers.

Titiaan, Venus van Urbino, 1538. Olieverf op doek, 119 cm x 165 cm. Uffizi, Firenze.

7.Titiaan: Venus van Urbino (1538)

In deze top tien is iedere artiest voor mij een hartverscheurende ervaring, teveel grootsheid in één artikel. Maar voordat ik weer flauwval, kan ik het eerst over Titiaan hebben? Ja, Tiziano Vecellio, simpelweg bekend als Titiaan, was een Italiaanse schilder geboren in 1488, een prominent figuur uit de Venetiaanse school, wiens stilistische elementen gedeeltelijk worden samengevat in het beroemde meesterwerk, de Venus van Urbino. Het olieverfschilderij op doek behoudt, ondanks de perfect uitgebalanceerde compositie, de natuurlijkheid van de figuren, waarbij de nadruk vooral ligt op de hoofdpersoon, een naakte Venus die op een wit laken leunt, haar buste met haar rechterhand vasthoudt en haar arm op twee kussens steunt. De vrouw kijkt de toeschouwer recht aan, terwijl ze met haar linkerhand haar schaamstreek bedekt, en met haar rechterhand enkele rozen vasthoudt, waarvan er enkele op het rode bed zijn gevallen. In de kamer in renaissancestijl zijn, naast het kleine hondje bij de godin, op de achtergrond twee dienstmeisjes te zien die kleding uit een kist halen. Het meesterwerk kan echter eenvoudigweg worden begrepen door te verwijzen naar de beschermheer, Guidobaldo, die het schilderij wilde gebruiken als herinnering en als model voor het huwelijksleven, om op te dragen aan zijn vrouw, Giulia da Varano. In feite spreken sommige elementen van het canvas in dit opzicht duidelijk: de rozen symboliseren schoonheid, die, in tegenstelling tot de eeuwige trouw gesymboliseerd door de hond, met het verstrijken van de tijd vervaagt. Daarom zal tijdens een lang liefdesverhaal, in plaats van fysieke bekwaamheid, de voorkeur worden gegeven aan een respectvolle houding om de echtgenoten altijd te steunen...

Piero della Francesca, Doop van Christus, 1445. Tempera op paneel, 167 cm x 116 cm. Nationale Galerie, Londen.

8.Piero della Francesca: Doop van Christus (1445)

In het midden van de compositie vinden we Jezus, terwijl rechts Johannes de Doper zijn positie inneemt; zij zijn de hoofdfiguren van dit meesterwerk, omringd door engelen en een verder verwijderde mannelijke figuur, die verschijnt voor een groep Griekse priesters. De scène van de doop, die door toedoen van Johannes een concrete ruimte vindt boven het hoofd van de Zoon van God, is vakkundig bestudeerd, ook al lijkt deze enigszins willekeurig. De kunstenaar hield zich namelijk aan precieze wiskundige regels, die erop gericht waren het schilderij een gevoel van kalmte en sereniteit te geven, voornamelijk dankzij een eigenaardige geometrische constructie, die Piero ook beschreef in de verhandeling 'De quinque corporibus regularibus'. Al deze studie wordt duidelijk wanneer we de compositie ontleden en proberen daarin de figuur van een vierkant te vinden, waarvan de vorm zich uitstrekt van de basis van de steun tot net boven de duif. Vervolgens zou in het bovenste deel van het werk een halve cirkel kunnen worden geplaatst, die, indien in tweeën gedeeld, Jezus zal onthullen als de onbetwiste centrale figuur, samen met de hand van Johannes en het eerder genoemde dier. Hoe vertaalt dit alles zich interpretatief in wat tot nu toe is beschreven? Zelfs in dit geval gaat achter een eenvoudige boodschap een meer complexe en symbolische boodschap schuil, klaar om zich te openbaren in de verschillende weergegeven elementen, zoals bijvoorbeeld: de weelderige boom, de verdorde struik, de duif en de engelen. . De eerste verwijst naar de rijkdom van de levens van de gelovigen, de tweede naar de armoede van de ongedoopten, de derde naar de Heilige Geest en de laatste naar de Drie-eenheid... Wat de kunstenaar betreft, Piero di Benedetto de' Franceschi, algemeen bekend als Piero della Francesca, geboren in Sansepolcro in 1412, was een Italiaanse schilder en wiskundige, zeker een van de meest emblematische figuren van de Italiaanse Renaissance, behorend tot de tweede generatie schilder-humanisten.

Raphael, De school van Athene, 1510. Fresco, 500 cm x 770 cm. Apostolisch Paleis, Vaticaanstad.

9. Raphael: De school van Athene (1510)

Raphael Sanzio (1483-1520), een schilder en architect, wordt beschouwd als een van de grootste kunstenaars aller tijden en is de maker van een van de bekendste werken uit de kunstgeschiedenis: De School van Athene, een fresco in een lunette in de Kamer van de Segnatura in de Vaticaanse Paleizen (Vaticaanstad). Het meesterwerk toont een klassiek gebouw met een vloer versierd met regelmatige vierkanten, klaar voor een trap, waar verschillende oude architectonische elementen zijn geplaatst. Het geheel is opgevat als een prachtig decor, met naast de blauwe lucht op de achtergrond belangrijke karakters, wetenschappers en intellectuelen die tijdgenoten van de meester waren, maar ook tot de klassieke wereld behoorden. In het midden van het fresco staan de figuren van Plato en Aristoteles, klaar om de betekenis van de hele compositie duidelijk te maken: om de Romeinse beschaving en het pausdom als erfgenaam van de oude grootsheid te vieren. Volgens het programma van paus Julius II was de Zaal van de Segnatura vooral bedoeld om de filosofie te vertegenwoordigen en de waarden van het goede, het ware en het mooie te belichamen, de enige paden waarlangs de mens God kan bereiken.

Botticelli, De geboorte van Venus, 1476-1487. Tempera op doek. 172,5 cm x 278,9 cm (67,9 x 109,6 inch). Uffizi, Firenze.

10.Botticelli: De geboorte van Venus (1476-1487)

We sluiten dit niet-uitputtende verslag af met de tiende positie, resoluut ingenomen door Botticelli, die niet wilde en niet kon worden uitgesloten. Alessandro di Mariano di Vanni Filipepi, bekend onder zijn artistieke naam Sandro Botticelli, geboren in maart 1445 in Florence, was een schilder uit de Renaissance, vooral gevierd vanwege zijn Geboorte van Venus, een tempera op canvas bewonderd in de Galleria degli Uffizi (Florence). Het werk, de tiende in een rangschikking die alleen in volgorde van anciënniteit van de meesters wordt weergegeven, toont in het midden de figuur van de godin die op een zeeschelp staat, klaar om naar de kust van Cyprus te gaan, waar een van de Uren, of een van de Gratiën, wacht op haar en biedt een geborduurd gewaad aan. Dit alles wordt mogelijk gemaakt door de wind, gepersonifieerd door Zephyr, wiens adem, komende van links, Venus laat bewegen, terwijl hij zelf geniet van de omhelzing van de nimf Chloris. Het schilderij is gemaakt om het verslag van Ovidius in de Metamorfosen te illustreren, hoewel het in tegenspraak is met de eigen titel omdat het, in plaats van de geboorte van de godin weer te geven, haar reis vertegenwoordigt. Waarom dan verwijzen naar de Metamorfoses? De geboorte van Venus, evenals Botticelli's Primavera, werden bedacht binnen de Florentijnse neoplatonische cultuur, omarmd door veel intellectuelen, en propageerden de visie op liefde als een essentieel principe vol van de kracht van vernieuwing in de natuur.